Κυριακή 27 Σεπτεμβρίου 2015

β. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟ 19Ο ΑΙ/ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

Β. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΑΙΩΝΑ   
ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ




1. ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ

Σε πολύ χαμηλά επίπεδα η εσωτερική εμπορική κίνηση τον  19ο αιώνα.

ΑΙΤΙΑ: 
  1. οικονομικά μεγέθη της χώρας
  2. μικρός πληθυσμός
  3. περιορισμένη αγοραστική δυνατότητα των κατοίκων
  4. απουσία παραγωγικών μονάδων μεγάλου μεγέθους                 

                   αύξηση εμπορικής κίνησης κατά τα τέλη του 19ου αι., κυρίως λόγω των εισαγωγών

Εξωτερικό εμπόριο
Είναι οι εμπορικές σχέσεις της Ελλάδας με το εξωτερικό (εισαγωγές - εξαγωγές). Παθητικό, όπως στην ελληνική περίπτωση, είναι όταν οι εισαγωγές είναι περισσότερες από τις εξαγωγές
Ισοζύγιο πληρωμών: η σχέση ανάμεσα στην αξία των εισαγωγών και των εξαγωγών. Όταν οι εισαγωγές είναι περισσότερες, τότε μιλάμε για αρνητικό ισοζύγιο πληρωμών.

Μεγάλη η σημασία του εμπορίου, γιατί:
·      συνέβαλλε στην αντιμετώπιση του επισιτιστικού προβλήματος της χώρας (δηλ. τη διάθεση σιταριού και άλλων κύριων διατροφικών αγαθών)
·      αποτελούσε σημαντική πηγή εσόδων για τα δημόσια ταμεία μέσω των τελωνείων (λόγω των δασμών που επιβάλλονταν στα προϊόντα)

Ρυθμοί ανάπτυξης του εξωτερικού εμπορίου:  ανάλογοι με τη γενικότερη βελτίωση της εθνικής οικονομίας αλλά και της διεθνούς εμπορικής κίνησης
     1851:  36.000.000 χρυσές δραχμές η αξία των εισαγωγών και εξαγωγών
     1901: 235.000.000
     1911: 315.000.000
                Εντυπωσιακή αύξηση της αξίας των συναλλαγών, που σχετίζεται όμως και με την αύξηση της έκτασης και του πληθυσμού του κράτους μετά τις προσαρτήσεις εδαφών.

Εξαγωγές
 αφορούν κυρίως γεωργικά προϊόντα (αποτελούν τα 2/3 της αξίας του συνόλου των εξαγωγών)
- φτάνουν τα 3/4 το την περίοδο 1900-1910 
- κύριο εξαγώγιμο αγροτικό προϊόν: η σταφίδα (1/2 του συνόλου των εξαγ.)
- ακολουθούν  το ελαιόλαδο, και μετά το 1900, το κρασί.

Άλλα εξαγώγιμα προϊόντα.
- φυτικά προϊόντα για βιομηχανική επεξεργασία (βαμβάκι, καπνός)
- κατεργασμένα δέρματα
- πρώτες ύλες: μεταλλευτικά προϊόντα (στα τέλη του 19ου αιώνα φτάνουν στο 1/5 των εξαγωγών), όπως μόλυβδος, μαγγανιούχα μεταλλεύματα, σμύριδα, θηραϊκή γη.
- βιομηχανικά προϊόντα: ασήμαντες οι εξαγωγές.

                              
                                                                                    

 ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ
                               - αγροτικά είδη (δημητριακά, σιτάρι) αντιπροσωπεύουν το              1/3 του συνόλου, γιατί η εγχώρια παραγωγή δεν μπορεί να καλύψει τις επισιτιστικές ανάγκες του πληθυσμού.

          - βιομηχανικά προϊόντα: υφάσματα, νήματα, ορυκτά (άνθρακας), ξυλεία, χημικά προϊόντα, μηχανήματα.

                                                     Οι εμπορικοί εταίροι της Ελλάδας
                Κυρίως τα βιομηχανικά κράτη της Δυτικής Ευρώπης:
                                      - Αγγλία: το σύνολο σχεδόν των εξαγωγών σταφίδας,                           αλλά και μεταλλεύματα (μόλυβδος).
     - Ακολουθούν Γαλλία, Βέλγιο.
     - Οθωμανική Αυτοκρατορία: υπαρκτές εμπορικές σχέσεις, αλλά όχι στην πρώτη θέση.

                                                   Η εξωελλαδική εμπορική δραστηριότητα
 
                                                          Επέκταση ισχυρών ελληνικών εμπορικών οίκων                      στις περιοχές γύρω από την Ελλάδα  (Νότια Ρωσία,                                       παραδουνάβιες χώρες, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Αλεξάνδρεια, λιμάνια Οθωμανικής αυτοκρατορίας).

 

2. Η εμπορική ναυτιλία:       
Αποτελεί από τους σημαντικότερους τομείς της εθνικής οικονομίας.

 18ος αι.
 
 
Σημαντική ναυτιλιακή δραστηριότητα, που ευνοήθηκε από διάφορες                      συγκυρίες.
·      έξοδος της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα και εμπόριο με λιμάνια της περιοχής και Μεσογείου
·      Συνθήκη του Κιουτσούκ- Καϊναρτζή (1774)            προστασία ελληνικών πλοίων από τη ρωσική ισχύ
·      Γαλλική Επανάσταση - Ναπολεόντιοι πόλεμοι (διάσπαση ηπειρωτικού αποκλεισμού - εξαφάνιση γαλλικών πλοίων από ανατ. Μεσόγειο)

 Ελληνική επανάσταση
 
 
                Δύσκολα χρόνια για την ελληνική ναυτιλία:
·      ο εμπορικός στόλος μετατράπηκε σε πολεμικό
·      έκλεισαν οι δρόμοι του εμπορίου
·      τα παραδοσιακά ναυτικά κέντρα καταστράφηκαν ή παρήκμασαν

 Νέα ναυτιλιακά κέντρα (Σύρος)
 
 
                                 Νέα κέντρα αναδεικνύονται στη θέση των παλιών. Το                                 σημαντικότερο η Σύρος, που εξελλίχθηκε σε σημαντικότατο ναυτιλιακό κέντρο ακόμη και για τα διεθνή δεδομένα, λόγω:
·      στρατηγικής θέσης (στο κέντρο του Αιγαίου, όπου συναντιώνται οι εμπορικοί δρόμοι που οδηγούν από τα Στενά και τη Μ. Θάλλασσα στη Μεσόγειο)
·      συμβολής των ελληνικών εμπορικών παροικιών στα σημαντικότερα λιμάναι της περιοχής

 Η πορεία της ελληνικής ναυτιλίας κατά τον 19ο αιώνα
 
 

·      Γνώρισε γενικά ανοδική πορεία, παρά τις περιόδους κρίσης και τον ανταγωνισμό των ατμοπλοίων.

·      Αύξηση αριθμού και χωρητικότητας πλοίων:
- 1840: 100.000 τόνοι
- 1866: 300.000 τόνοι
·      Η ανάπτυξη δεν ήταν ευθύγραμμη, αλλά είχε πολλές αυξομειώσεις, ειδικά κατά την περίοδο που τα ιστιοφόρα αντικαταστάθηκαν από ατμόπλοια

·      κρατική συμβολή με δημόσια έργα για την εξυπηρέτηση της ναυτιλιακής δραστηριότητας (κατασκευή λιμανιών, σύστημα φάρων).

 Η ελληνική ναυτιλία στην “εποχή του ατμού (μέσα 19ου αι. κ.ε.)
                                           Μετά τα μέσα του 19ου αι. ξεκινούν οι προσπάθειες για                    την εισαγωγή ατμοπλοίων στη θέση των ιστιοφόρων. Οι  αλλαγές:
·      ανατροπή των παραδοσιακών ναυτιλιακών σχέσεων, γιατί χρειάζονταν σημαντικά κεφάλαια για την αγορά, κατασκευή και συντήρηση των ατμοπλοίων.
·      αναζήτηση κεφαλαίων μέσω εταιρειών και ισχυρών επιχειρηματικών σχημάτων (κράτος, τράπεζες (Εθνική Τράπεζα), ομογενείς) .
     Αλλά: αναστολή ανάπτυξης ελλην. ναυτιλίας, λόγω:
·      περιορισμένης διαθεσιμότητας κεφαλαίων
·      αυξημένου επιχειρηματικού κινδύνου

Η ανάπτυξη της ναυτιλίας άρχισε να γίνεται αισθητή την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, λόγω της κυριαρχίας των μεταφορών στην περιοχή του Δούναβη.

                                                                           20ο αιώνας
 

                        Νέα μεταβολή δεδομένων, λόγω του Α΄παγκοσμίου πολέμου.
                        - 1919  υποδιπλασιασμός του ελληνικού εμπορικού στόλου σε σχέση με το 1914.


                                                        3. Η διανομή των εθνικών κτημάτων
 
                                        “Εθνικές γαίες” ονομάζονται τα κτήματα που περιήλθαν                      στην κυριαρχία του ελληνικού δημοσίου μετά την                                              Επανάσταση. Η γη αυτή ανήκε είτε στο οθωμανικό δημόσιο είτε σε μουσουλμανικά ιδρύματα είτε σε ιδιώτες, ως ιδιοκτησία ή ως δικαίωμα νομής (εκμετάλλευσης και καλλιέργειας)

Επανάσταση
(1821 - 1830)
Οι εθνικές γαίες:
·      περιήλθαν επαναστατικώ δικαίω στην κυριότητα του ελληνικού κράτους.
·      αποτελούσαν το μόνο κεφάλαιο στη διάρκεια του πολέμου (χρησ. ως υποθήκη για τη σύναψη δανείων ή ως πηγή εσόδων  με την εκποίησή τους)
·      η έκτασή τους υπολογίζεται σε 4 με 5 εκατ. στρέμματα.

Τα προβλήματα διανομής
των “εθνικών γαιών”
·      τα δικαιώματα επι της γης των παλαιών καλλιεργητών της. Πολλοί καλλιεργητές καλλιεργούσαν για πολλές γενιές τα χωράφια
·      η εξαγορά των κτημάτων από τους καλλιεργητές αυτούς ήταν δύσκολη, γιατί δε μπορούσαν να καταβάλλουν υψηλό τίμημα.
·      οι τίτλοι ιδιοκτησίας δεν ήταν ξεκαθαρισμένοι, διότι υπήρχαν επάλληλα δικαιώματα επι της γης (δηλ. άλλος είναι ο ιδιοκτήτης και άλλος έχει το δικαίωμα καλλιέργειας- νομής)
·      ειδικά στη Στερεά Ελλάδα, έγινε απευθείας εξαγορά των εθνικών γαιών από τους οθωμανούς ιδιοκτήτες σε μικροκαλλιεργητές και μάλιστα σε χαμηλή τιμή. Έτσι, το κράτος έχανε την ευκαιρία διαμεσολάβησης και της αποκόμισης προσόδων.
·      οι καταπατήσεις, που ειδικά σε καιρό ταραχών και σε αμφισβητούμενα κτήματα δεν είναι σπάνιο φαινόμενο
·      η δυσκολία στον καθορισμό της ιδιοκτησίας, αφού το οθωμανικό δίκαιο διέφερε ριζικά από το βυζαντινορρωμαϊκό που υιοθέτησε το ελληνικό κράτος.

Τρόπος διανομής -
αίτια - συνέπειες
Επικράτησε ο πολυτεμαχισμός των εθνικών γαιών σε μικρές- μεσαίες ιδιοκτησίες, και όχι η συγκέντρωση σε λίγους κεφαλαιούχους.
Αίτια:  - έλλειψη μεγάλων κεφαλαίων
          - τάση απόκτησης ακίνητης περιουσίας στις πόλεις, ειδικά στην Αθήνα.
           - η απόκτηση μεγάλης έγγειας ιδιοκτησίας δεν ήταν στις προθέσεις των πλουσίων

Συνέπειες:  - απουσιάζουν οι κοινωνικές εντάσεις γύρω από το πρόβλημα των εθνικών γαιών.
                   - η δημιουργία μικρών ιδιοκτησιών ευπρόσβλητων στις κρίσεις, ευνόησε την ανάπτυξη ενός συστήματος πολιτικής προστασίας.

Η οριστική αντιμετώπιση
του προβλήματος (1870 -1871)
Νομοθετικές ρυθμίσεις με στόχο:
·      εξασφάλιση γης σε ακτήμονες χωρικούς
·      με την εκποίηση της γης, εξασφάλιση εσόδων για το κράτος.
                 επιτεύχθηκε μόνο ο πρώτος στόχος
Το ύψος της διανομής: -1833-1870: διανέμονται 300.000 στρέμματα εθνικών γαιών.

                                          
                                    - 1871 - 1911: διανομή 2.650.000 στρ. με 370.000 παραχωρητήρια.                   [δηλαδή μέσος όρος περίπου 7 στρέμματα/ ιδιοκτήτη]
σημαίνει ότι οι φιλοδοξίες ή οι δυνατότητες των αγροτών για αγορά γης ήταν περιορισμένες, εάν σκεφτούμε επιπλέον ότι οι δικαιούχοι μπορούσαν να αγοράσουν μέχρι 80 στρ. για φηρικά εδάφη (που δεν αρδεύονται) και 40 για αρδευόμενα.
     Για το κράτος: δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες του για πηγή εσόδων η παραχώρηση γης, καθώς μόνο το 50% του αντιτίμου των παραχωρούμενων γαιών  πληρώθηκε στο κράτος από τους αγοράστές.

   4. Η εκμετάλλευση των ορυχείων
 
 



                                               Η απουσία βιομηχανίας οδήγησε σε περιορισμένη                         ανάπτυξη της εκμετάλλευσης του υπεδάφους.                                 
·      για εσωτερικές ανάγκες:  δραστηριότητες λατομείων - παραγωγή οικοδομικών υλικών.
·      εξαγωγές:  προϊόντα που τα βιομηχανικά κράτη της Δύσης χρησιμοποιούσαν ως πρώτες ύλες στη μεταλλουργία (εξάγονταν σχεδόν ακατέργαστα)

Ανάπτυξη της εξορυκτικής δραστηριότητας
     Η Ελλάδα είχε ικανοποιητική ποικιλία κοιτασμάτων.
Ραγδαία ανάπτυξη του κλάδου, λόγω:
·      των διατάξεων της νομοθεσίας των αρχών της δεκαετίας του 1860 (επέτρεπε εκχώρηση των μεταλλευτικών δικαιωμάτων με ευνοϊκούς όρους)
·      των διεθνών συγκυριών που ενίσχυσαν τη ζήτηση μεταλλευτικών και οικοδομικών υλικών (τα έργα για τη διάνοιξη της Διώρυγας του Σουέζ)

Τα μεταλλευτικά προϊόντα
·      Λαύριο: εξόρυξη αργύρου και μολύβδου. Το 1866 άρχισε τις εργασίες της η γαλλο-ιταλική εταιρεία Σερπιέρι- Ρου. Ήταν η πιο γνωστή και μεγαλύτερη μεταλλευτική δραστηριότητα στην Ελλάδα τον 19ο αι.
·      Μήλος: θειάφι
·      Νάξος: σμύριδα
·      Θήρα: θηραϊκή γη (πέτρωμα ηφαιστειακής προέλευσης για οικοδομική χρήση)
·      μάρμαρα (αναπτύχθηκε χάρη στην οικοδομική δραστηριότητα μετά το 1870)
·      αλυκές (τελευταίες δεκαετίες του 19ου αι.)
    

 







  5. Η δημιουργία τραπεζικού συστήματος
 
                                                 
                                                  Το ζήτημα ίδρυσης κεντρικής τράπεζας απασχόλησε                    από νωρίς τις ελληνικές κυβερνήσεις
Τί εξυπηρετούσε
·      κρατικές ανάγκες (διαχείρηση κρατικού δανεισμού, έκδοση χαρτονομίσματος)
·      λύση στις πιστωτικές ανάγκες της οικονομίας                  εξασφάλιση κεφαλαίων με όρους οργανωμένης αγοράς [ουσιαστικά: νόμιμα] και όχι με τοκογλυφία.

Πιστωτικό σύστημα
·      σε πρωτόγονη κατάσταση
·      συνδεδεμένο με εμπόριο αγροτικών προϊόντων
·      οι έμποροι λειτουργούν ως πιστωτές με τοκογλυφικές διαθέσεις
·      ο δανεισμός προς τους παραγωγούς δημιουργούσε συνθήκες εκμετάλλευσης

     Συνέπειες: - περιορισμός επιχειρηματικών πρωτοβουλιών, γιατί λείπουν οι αναγκαίες πιστώσεις (κεφάλαια)
     -  αποθαρρύνονται τα κεφάλαια του εξωτερικού
     
     Στόχοι της δημιουργίας πιστωτικού συστήματος:
·      εξάλειψη τοκογλυφίας
·      δημιουργία σύγχρονου συστήματος, ικανού να εξυπηρετήσει συμφέροντα ειδικών κοινωνικών ομάδων

Η ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας (1841)
     Σημαντικό βήμα για τη δημιουργία υγιούς και αποτελεσματικού πιστωτικού συστήματος

Κεφάλαια - μέτοχοι:
·      ελληνικό κράτος (20%)
·      κεφάλαια από το εξωτερικό (Εϋνάρδος, έλληνες έμποροι και επιχειρηματίες της διασποράς, ξένες προσωπικότητες)

Δραστηριότητες:  -αρχικά χωρίς σαφή προσανατολισμό
-  κύρια πηγή εσόδων: η έκδοση και κυκλοφορία χαρτονομισμάτων (τραπεζογραμματίων)

Εξέλιξη Εθνικής Τράπεζας:
·      αρχικά μόνο στην Αθήνα
·      εξάπλωση και σε μεγάλες επαρχιακές πόλεις (Ερμούπολη 1845, Πάτρα 1846)
·      βοήθησε στην καταπολέμηση της τοκογλυφίας
·      κέρδισε την εμπιστοσύνη της κοινωνίας
·      για πολλές δεκαετίες παρέμεινε το κυρίαρχο τραπεζικό συγκρότημα στον ελληνικό χώρο

Επέκταση τραπεζικού συστήματος
Από το 1860 και μετά. Σημαντικότερες τράπεζες:
·      Ιονική (1839)
·      Ηπειροθεσσαλίας
·      Γενική Πιστωτική Τράπεζα
·      Τράπεζα Βιομηχανικής Πίστεως
 



    6. Η βιομηχανία
 
                 Η ανάπτυξη της βιομηχανίας στην Ελλάδα έχει  ελάχιστα κοινά σημεία με τη βιομηχανική επανάσταση στη Δυτική Ευρώπη. Το ζήτημα αυτό όμως απασχολούσε έντονα την ελληνική δημόσια ζωή.

Τα πρώτα βήματα
·      Οι πρωτοβιομηχανικές μονάδες παραγωγής άρχισαν να εμφανίζονται μετά την Ανεξαρτησία.
·      αποσκοπούσαν σε εξυπηρέτηση τοπικών αναγκών
·      επρόκειτο για εξέλιξη παραδοσιακών παραγωγικών μονάδων (αλευρόμυλοι, ελαιοτριβεία, βυρσοδεψεία, κλωστήρια)
·      δεν εξελίχθηκαν, αλλά παρέμειναν στάσιμες

Αίτια στασιμότητας:
·      μικρή έκταση εγχώριας αγοράς
·      ανταγωνισμός εισαγομένων προϊόντων
·      έλλειψη πολυάριθμου, ειδικευμένου και φθηνού εργατικού δυναμικού

Απόπειρα βιομηχανικής ανάπτυξης
Μετά το 1870:
·      τάση αύξησης του δυναμικού των ήδη υπαρχουσών μονάδων
·      ίδρυση νέων επιχειρήσεων (πάνω από 100)
                   Αλλά: γρήγορα η βιομηχανική ανάπτυξη επέστρεψε στην ύφεση.

Τέλη 19ου - αρχές 20ου αι.:  δημιουργία σταθερότερης και δυναμικότερης βιομηχανίας, με τάσεις ανάπτυξης της βαριάς βιομηχανίας (μεταλλουργία, ναυπηγική, τσιμεντοβιομηχανία)

Τα προβλήματα της βιομηχανίας
·      έλλειψη κεφαλαίων
·      διασπορά κεφαλαίων σε πλήθος δραστηριοτήτων
·      μικρή βάση οικονομικής εξάπλωσης, λόγω της περιορισμένης εδαφικής και πληθυσμιακής βάσης
·      έλλειψη τεχνικής και γενικής παιδείας
·      αδυναμία παρακολούθησης των τεχνολογικών εξελίξεων

Αλλαγή δεδομένων της
βιομηχανικής ανάπτυξης
Δεν έγινε με την προσάρτηση των Επτανήσων και της Θεσσαλίας, αλλά μετά το 1912-13.

Αλλά:                      συνέχισαν τα χρόνια προβλήματα της ελληνικής βιομηχανίας:
·      αδυναμία να αντέξει τον εξωτερικό ανταγωνισμό
·      προσηλωμένη σε δευτερεύουσες δραστηριότητες
·      αναζήτηση της παρέμβασης του κράτους (δασμολογικά μέτρα)

 




  7. Τα δημόσια έργα
 
 

                                                  1830: Πρωτόγονες οι υποδομές του ελληνικού                           κράτους.
     Προθέσεις:  η κατασκευή των απαραίτητων έργων (γέφυρες, αμαξιτοί δρόμοι, λιμάνια, υδραωγεία, δημόσια κτίρια) σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα

                                        αδυναμία εξεύρεσης οικονομικών πόρων
     Προβλήματα:            δημοσιονομικό χρέος (τα δάνεια από το εξωτερικό)
                                        έλλειψη ιδιωτικού ενδιαφέροντος, ειδικά στις χερσαίες                        συγκοινωνίες(δεν είναι κερδοφόρες επιχειρήσεις)
     
Τα δημόσια έργα που αναλήφθηκαν
Οδικό δίκτυο

υποτονική δραστηριότητα (έλλειψη χρημάτων, αντιδημοφιλείς μέθοδοι). Οι κρατικές προσπάθειες απευθείας είτε μέσω των δήμων.
 
 

Μέχρι το 1870:


Τέλη 19ου- 20ου αι.:  η ανάπτυξη του οδικού δικτύου στην πρώτη θέση των εθνικών προτεραιοτήτων.       
Παράγοντες προώθησης
κατασκευής οδικού δικτύου:
  1. οικονομική ανάπτυξη
  2. γρήγοροι ρυθμοί αστικοποίησης
  3. δημ. κεντρικών σιδηροδρομικών αξόνων
  4. ανάπτυξη εσωτερικού εμπορίου 


Ανασταλτικοί παράγοντες
  1.  μεγάλο κόστος κατασκευής σε ορεινά εδάφη
  2. ανταγωνισμό θαλάσσιων συγκοινωνιών
  3. ανάπτυξη εσωτερικού εμπορίου


Αποξηράνσεις εκτάσεων
Πλεονεκτήματα:  - δημιουργία πλούσιας καλλιεργήσιμης
                            - καταπολέμηση ελονοσίας
Σημαντικότερο έργο:  η αποξήρανση της λίμνης Κωπαϊδας στη Βοιωτία

Έργα για τη ναυσιπλοϊα
- Η διάνοιξη της Διώρυγας της Κορίνθου από μια γαλλική εταιρεία άρχισε το 1881 και ολοκληρώθηκε το 1893. Μεγάλη σημασία, γιατί έκανε περιττό τον διάπλου της Πελοποννήσου.
- διάνοιξη του Πορθμού του Ευρίπου
- κατασκευή φάρων

 




  8. Το δίκτυο των σιδηροδρόμων
 
                                                                         Η εμφάνιση και ανάπτυξη του                              σιδηρόδομου είναι η πιο χαρακτηριστική από τις αλλαγές που έφερε η βιομηχανική επανάσταση του 19ου αιώνα.
Λόγοι εμφάνισης:  - η ίδια η βιομηχανική επανάσταση
                               - η αύξηση της παραγωγής
                               - η δημιουργία μεγάλων πόλεων



Πλεονεκτήματα σιδηροδρόμων:  - μεταφορά μεγάλου όγκου προϊόντων με μικρό κόστος σε μεγάλες αποστάσεις
 - τροφοδοσία πόλεων με τρόφιμα
 -       -//-         εργοστασίων με πρώτες ύλες
 -       -//-         αγοράς με προϊόντα

       Ο σιδηρόδρομος έγινε το σύμβολο των νέων καιρών και συνώνυμο της ανάπτυξης κατά το 19ο αιώνα. Αποτελούσε προϋπόθεση για την είσοδο μιας χώρας στο χώρο των ανεπτυγμένων κρατών.

Ο σιδηρόδρομος στην Ελλάδα
- Οι συζητήσεις ξεκίνησαν ήδη από το 1835.


- Προβλήματα στην ανάπτυξη
 σιδηροδρομικού δικτύου:
έλλειψη κρατικών κεφαλαίων
δύσκολη η προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων (ελληνικών και ξένων)
αμφίβολη η αποδοτικότητα του εγχειρήματος
η γειτνίαση της θάλασσας περιόριζε την αποδοτικότητα των σιδηροδρόμων (πλεονεκτήματα ναυσιπλοϊας στη μεταφορά προϊόντων)


Μέχρι το 1880: υλοποιείται μόνο το δίκτυο Αθήνας- Πειραιά, με μήκος 9 χλμ.

1880 κ.εξ. αναπτύσσεται ευρύ σιδηροδρομικό δίκτυο, λόγω:
- ευνοϊκών αλλαγών που μετέβαλλαν τα δεδομένα της ελληνικής οικονομίας
- δημιουργίας μεγάλων διεθνών σιδηροδρομικών αξόνων
- της κατανόησης της ανάγκης να συνδεθεί η χώρα με τους μεγάλους διεθνείς άξονες (σισηροδρομικούς και ατμοπλοϊκούς)

Η μεγάλη ώθηση: επί πρωθυπουργίας Τρικούπη (1882-1892)
- κατασκευή 900 χλμ. σιδηροδρ. γραμμής.
- λόγω οικονομικών προβλημάτων, επιβράδυνση  μετά το 1890 και ολοκλήρωση το 1909.
- σχεδιασμός κυρίως για αντιμετώπιση τοπικών αναγκών (μετρικό δίκτυο και όχι σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα)

Χρηματοδότηση: - κράτος (70%), το οποίο ανέλαβε και τον εξωτερικ, κυρίως, δανεισμό.
- ιδιώτες (30%)
       Η συμμετοχή ιδιωτικών κεφαλαίων είναι περιορισμένη, γιατί ο ελληνικός σιδηρόδρομος εξυπηρετεί βασικά τη διακίνηση τοπικών αγροτικών προϊόντων και τα
έσοδά του ήταν πολύ μικρότερα σε σχέση με τους αρχικούς υπολογισμούς. Έτσι, διακόπτονται οι επενδύσεις στο σιδηροδρομικό δίκτυο.
 

Αποτίμηση της
ανάπτυξης σιδηροδρόμων
 θετική:  - βελτίωση μεταφορών, καθώς ακόμη δεν έχει αναπτυχθεί το οδικό δίκτυο
- πολεμικές υπηρεσίες (γρήγορη επιστράτευση, ανεφοδιασμός)

αρνητική: - δεν έφερε ανάπτυξη και εκβιομηχάνιση
- δεν εκπλήρωσε αναπτυξιακές προσδοκίες




  9. Τα εθνικά δάνεια
 
                                         Ο εξωτερικός δανεισμός ήταν απαραίτητος στο ελληνικό κράτος κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί στις ανάγκες του αγώνα.
Μετά τον αγώνα: οι Οθωνικές κυβερνήσεις αρνούνται την αποπληρωμή των επαναστατικών δανείων        απομόνωση της χώρας από τις ευρωπ. χρηματαγορές μέχρι το 1861.
 

1860 κ.εξ.:


  Λόγω του δανεισμού, η χώρα οφείλει ποσά πολλαπλάσια του ετήσιου προϋπολογισμού της.


Η χρήση των δανείων:



10. Η πτώχευση του 1893 και ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος
 
 


       1893: κήρυξη πτώχευσης από το ελληνικό κράτος, διότι αδυνατούσε να αποπληρώσει τα εξωτερικά δάνεια, και
 ζήτησε επαναδιαπραγμάτευση του δημόσιου χρέους της.
1893-1897: διαπραγματεύσεις με τις πιστώτριες χώρες
1897:  Ελληνοτουρκικός πόλεμος             ήττα Ελλάδας και υποχρέωση καταβολής υπέρογκων πολεμικών αποζημιώσεων στην Τουρκία
Η Διεθνής Οικονομική Επιτροπή (Δ.Ο.Ε.)
·        1898: ξεκινά τη λειτουργία της η ΔΟΕ. Ιδρύθηκε με σκοπό τη διαχείριση της οικονομίας της χώρας και των βασικών κρατικών εσόδων. (από μονοπώλια, που έφταναν σε 28 με 30 εκατ. δρχ.)
·        Συμμετοχή: εκπρόσωποι έξι δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία, Αυστρία, Γερμανία, Ρωσία, Ιταλία)
·        Στόχος: - η εκπλήρωση των οικονομικών υποχρεώσεων της χώρας προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία. (92.000.000 δρχ.)
    - εξυπηρέτηση άλλων δανείων
·        Δραστηριότητα:  - εξασφάλιση μεγάλου δανείου για αντιμετώπιση τρεχουσών αναγκών
    - ρόλος εγγυητή για αποπληρωμή των δανείων
    - λειτουργία ως τεχνικό συμβουλευτικό σώμα για τη βελτίωση των επιδόσεων της ελληνικής οικονομίας
·        Αποτελέσματα ΔΟΕ:  Θετικά, και έγιναν ορατά λίγα χρόνια αργότερα.
     - αύξηση πιστοληπτικής ικανότητας του κράτους
     - απαλλαγή δημοσιονομικών μηχανισμών από δυσλειτουργίες του παρελθόντος
     - 1910: η ελληνική οικονομία χαρακτηρίζεται ως υγιής, παρά τα προβλήματα (αρνητικό εξωτερικό ισοζύγιο, αποπληρωμή δανείων): πλεονασματικοί προϋπολογισμοί, αυξημένες οικονομικές δυνατότητες.
               Θετικές εξελίξεις, που επιτρέπουν τις μεταρρυθμίσεις των πρώτων κυβερνήσεων Βενιζέλου και την πολεμική προετοιμασία για τη συμμετοχή στους Βαλκανικούς πολέμους.


 11. Το εξωελλαδικό ελληνικό κεφάλαιο
 
                                                         Οι οικονομικές δραστηριότητες των Ελλήνων του                    εξωτερικού: σε πολλές περιοχές της Ανατ. Μεσογείου και Μαύρης θάλασσας.
Σημασία των δραστηριοτήτων
  τους για την Ελλάδα:

 σημαντικές για την εγχώρια οικονομία, ειδικά αυτών στην Αίγυπτο, νότια Ρωσία, εκβολές Δούναβη, Κωνσταντινούπολη. Η ύπαρξή τους ήταν χρυσή εφεδρεία για το ελληνικό κράτος.


Σχέσεις των ομογενών
 με το ελληνικό βασίλειο
μέχρι το 1970:
  
·      όχι οι καλύτερες δυνατές για πολύ καιρό
·     μέχρι το 1970 οι αγορές των μεγάλων κρατών της Ανατολής είχαν μεγαλύτερες ευκαιρίες για ανάπτυξη
·     μόνο ένα μικρό τμήμα της ομογένειας εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα τα πρώτα χρόνια μετά την Επανάσταση
·     1860: συζητήσεις για την προσέλκυση ομογενών, λόγω των συνθηκών (αλλαγή δυναστική και συνταγματική, ενσωμάτωση Επτανήσου, κρητικές επαναστάσεις)
 








Ο ρόλος του
Τανζιμάτ (1856):Οι πρώτες προσπάθειες προσέγγισης με τους ομογενείς δεν είχαν αποτελέσματα, γιατί οι συνταγματικές μεταρρυθμίσεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (Τανζιμάτ) , που έδιναν διευρυμένα διακαιώματα στους χριστιανούς, σε συνδυασμό με τις νέες οικονομικές συνθήκες, έδιναν μεγαλύτερες ευκαιρίες στους ομογενείς για δράση


              Μετά το 1870 αρχίζει η συνεργασία των ομογενών με το ελληνικό κράτος.
 
 Αίτια: πιθανότατα, η κρίση του 1873, στις ευρωπαϊκές αγορές, που μείωσε τις αποδόσεις των κεφαλαίων και έκανε τους ευρωπαίους επενδυτές να στραφούν στις αγορές της Ανατολής. Οι ομογενείς, νιώθοντας ισχυρό πλέον ανταγωνισμό, άρχισαν να στρέφονται στην ελληνική αγορά για επενδύσεις.

 Οι επιχειρηματικές
δραστηριότητες
των Ελλήνων της διασποράς: 
·     επενδύσεις σε ακίνητα και τοποθετήσεις επίδειξης (αρχοντικά στην Αθήνα)
·     αγορά τσιφλικιών στη Θεσσαλία από τους Οθωμανούς ιδιοκτήτες τους σε χαμηλές τιμές
·     επενδύσεις στο εμπόριο, μεταλλευτικές δραστηριότητες, δημόσια έργα, δανεισμό δημοσίου

Τα χαρακτηριστικά
των επενδύσεων
των ομογενών:
·      δραστηριοποίηση με γνώμονα τα υψηλά κέρδη
·      ευκαιριακός χαρακτήρας και ρευστότητα επενδύσεων
·      μέλημα για γρήγορη απόσβεση  και επανεξαγωγή των κεφαλαίων στο εξωτερικό, γιατί η ελληνική αγορά δεν έδινε υποσχέσεις για τοποθετήσεις με προοπτικές
·      η εύκολη μετατρεψιμότητα της δραχμής ευνοούσε τα σύντομα περάσματα


          Γιατί οι ομογενειακές δραστηριότητες λειτουργούσαν με κερδοσκοπικό χαρακτήρα;
          Το κεφάλαιο λειτουργούσε όχι με μακροπρόθεσμες προοπτικές, δηλαδή με σκοπό τις επενδύσεις με πραγματικά αναπτυξιακό προσανατολισμό, αλλά για την αποκομιδή γρήγορων κερδών, με βάση το κυνήγι της ευκαιρίας και της γρήγορης και σίγουρης απόδοσης.
 
 Οι ομογενείς
κεφαλαιούχοι
στις αρχές του
20ου αι.
·     σταθερότερη συμπεριφορά, λόγω των νέων συνθηκών (κίνημα Νεοτούρκων, Βαλκανικοί πόλεμοι, Α΄Παγκόσμιος πόλεμος)
·      αποφασιστική στροφή προς Ελλάδα, γιατί διακόπηκαν απότομα οι παραδοσιακές δραστηριότητες των ελλήνων κεφαλαιούχων στην ανατ. Μεσόγειο (λόγω: έξαρσης εθνικισμών, Ρωσικής Επανάστασης του 1917, κεμαλισμού, πληγμάτων στις οικονομικές δραστηριότητες των ξένων)
·      Αποτέλεσμα: πολλοί ομογενείς μετέφεραν τις επιχειρηματικές, βιομηχανικές, εμπορικές ή χρηματιστηριακές τους δραστηριότητες στην Ελλάδα.
  
Αποτίμηση συνεισφοράς
ομογενειακού κεφαλαίου
στην Ελλάδα

  •  ·      δεν αποτέλεσε σταθερή βάση για την ανάπτυξη του κράτους
  • ·     ήταν όμως σημαντική η παρουσία του, γιατί ενίχυσε τη ρευστότητα, έδινε λύσεις στην έλλειψη κεφαλαίων και βοήθησε στον εκχρηματισμό της ελληνικής οικονομίας


 Η μεγάλη μάζα των
Ελλήνων της Διασποράς

  •  ·     δεν έχουν σχέση με τους μεγάλους κεφαλιαούχους
  • ·     ήταν κυρίως μετανάστες, που είχαν στενούς δεσμούς με τις οικογένειές τους στην Ελλάδα
  • ·     ανήκαν κυρίως στα μικροαστικά και μεσοαστικά στρώματα
  • ·     έστελναν σημαντικό μέρος των εισοδημάτων τους στο εξωτερικό με τη μορφή εμβασμάτων, τα οποία είχαν σηνατικές επιπτώσεις στην εθνική οικονομία.



 

ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Με βάση το περιεχόμενο του σχολικού βιβλίου και των σχετικών πηγών (κριτήρια Αξιολόγησης ΥΠΕΠΘ, # 36, σσ. 76-77 και # 38,Πηγή 2, σσ. 80-81), να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:
α) Να προσδιορίσετε τους παράγοντες που επέτρεψαν την επέκταση των δραστηριοτήτων των Ελλήνων κεφαλαιούχων της διασποράς στην Ελλάδα.
β) Πώς αντιμετώπιζαν οι Έλληνες του βασιλείου την προοπτική εισόδου των ομογενειακών κεφαλαίων στον ελλαδικό χώρο;
γ) Δικαιώθηκαν οι προσδοκίες αυτές; Ποιά ήταν η αντιμετώπισή τους στη δεκαετία του 1880;




 Γ. ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ
 
 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου